VPRO's Tegenlicht heeft een interessant programma over het functioneren en de dubbele agenda van de (Amerikaanse) ratingbureau's. Lees en huiver...

Reageer hier kalm op, zei de Franse president Sarkozy toen Standard & Poor’s zijn land de Triple-A status afnam. Een advies om in de wind te slaan: als de kredietbeoordelaar een land afwaardeert, wordt het land ook echt minder waard. Dumpen dus, die obligaties.

De grote rating agencies Moody’s, Standard & Poor’s en het wat kleinere FitchRatings beoordelen niet alleen het financiële spel, ze beïnvloeden het ook. Juist in tijden van crises.

Het VPRO-programma Tegenlicht sprak met voormalig werknemers, deskundigen die de beoordelaars kritisch volgen en ‘slachtoffers’, zoals een burgemeester van een bloeiende Portugese gemeente die lijdt onder de gevreesde Junk-status. “We zitten in een oorlog”, zegt hij in de uitzending (bekijk online). “Een nieuwe oorlog, die niet gevoerd wordt met legers, maar met andere middelen.”

Hij bedoelt afwaarderingen. Moody’s deed dat bij zijn land nogal rigoureus. Niet één punt eraf, maar vier punten. “Het is alsof je van het dak van een gebouw springt”, legt een Portugese journalist uit. “Het wekt bij iedereen nationalistische gevoelens op. Iedereen had ’t erover en niemand snapte waarom die status zo sterk verlaagd werd. Terwijl alles juist beter ging. Iedereen was toen heel kwaad op de kredietbeoordelaars.”

Een dergelijke afwaardering leidt er volgens Timothy Sinclair, hoogleraar van de Universiteit van Warwick, toe dat pensioenfondsen in één klap enorme hoeveelheden obligaties op de markt brengen. “Ook de software speelt een rol”, zegt hij over de beslissing die daarachter zit. “Het is allemaal geautomatiseerd.”

Logisch toch, dat je wilt weten of een land kredietwaardig isInvesteerders moeten wel naar die Amerikaanse ratingbureaus luisteren, legt ex-beurshandelaar Dirk Müller uit. “Het is vastgelegd in vele documenten en overeenkomsten tussen banken. En ook in statuten. Investeringsbeslissingen zijn gekoppeld aan ratings.”

De invloedrijke columnist Thomas Friedman noemde de agencies zestien jaar geleden al “vernietigende” bureaus. Pas sinds vorig jaar lijken hele volksstammen die mening te delen. “Op het moment waarop de situatie niet slechter had kunnen zijn, met een eurozone die op de rand van de afgrond staat, deelt één van de drie ratingbureaus een dodelijke slag uit”, schreef de Spaanse krant El Périodico, in juni. “Door hun enorme macht op het financiële toneel en het gebrek aan regulering door de VS zijn deze bureaus een groot probleem op zich gaan vormen, vooral voor de lidstaten.”

Dit is een onrechtvaardige inmenging in het politieke proces, zei Dennis Kucinich, Democratisch congreslid, diezelfde maand tegen CNN. “Geen enkele natie, agentschap of organisatie heeft de bevoegdheid om voorwaarden aan de VS op te leggen. Moody’s vertegenwoordigt mensen die er baat bij hebben als de VS meer kan financieren.” Jan Kees de Jager, minister van Financiën, klaagde in een interview met nu.nl dat kredietbeoordelaars veel te laat de risico’s van Griekenland in hebben gezien. “Nu het misgaat neigen ze naar doorslaan en worden ze te streng. Misschien moet je je daarom in zo’n situatie meer laten leiden door het oordeel van het IMF dan door het oordeel van een kredietbeoordelaar.”

Agencies werden groot toen landen op kapitaalmarkt gingen lenenDe bureaus hebben dus veel macht, veel invloed. Teveel, allicht. Maar kunnen we ze dat kwalijk nemen? Eigenlijk niet, toonde Tegenlicht vanavond aan. Professor Timothy Sinclair: “Bedrijven en landen leenden traditioneel altijd geld van grote banken. Maar de afgelopen veertig jaar lenen ze steeds vaker direct op de kapitaalmarkt. Ze slaan de banken over.” Dat zijn overheden gaan doen om goedkoper aan kapitaal te komen, doceert hij. Het is volgens hem logisch dat beleggers willen weten of een land kredietwaardig is. Net als bij andere bedrijven zijn ze benieuwd of een land een risico vormt.

De bureaus werden groot in de jaren tachtig, zegt David Levey tegen Tegenlicht. Hij was tot 2004 werkzaam bij Moody’s, als hoofd van de afdeling die Europese landen beoordeelde. In 1985 hadden maar twaalf landen een rating, weet hij. “En maar weinig Europese. Groot Brittannië, bijvoorbeeld. En Denemarken. De meeste landen leenden toen alleen nog op hun eigen markt. Er was niet echt behoefte aan rating.”

De winsten zijn enorm, weet Jerome Fons, ex-werknemer van Moody’s. “Groter dan in bijna elke andere sector. Moody’s is één van de meest winstgevende beursgenoteerde bedrijven in de VS. De winsten zijn hoger dan van Google of Microsoft.”

Neutraliteit in het geding, verstrengeld met banken en politiekAanvankelijk waren het alleen beleggers die betaalden voor de informatie, vervolgt Sinclair. “Maar na de grote fusies en overnames betalen juist de partijen die schuldpapier uitgeven. Dus partijen die kapitaal nodig hebben, betalen het ratingbureau een vergoeding. De hoogte hangt af van hoeveel geld ze willen lenen.” Lenende partijen doen dat volgens Fons omdat je met een rating obligaties goed in de markt kunt zetten. Althans, als het een positieve rating is.

Deze praktijk wekt argwaan, de schijn van belangenverstrengeling. Dirk Müller, ex-beurshandelaar: “Als een scheidsrechter bij verschillende spelers andere maatstaven hanteert, moet je je afvragen wiens belang wordt gediend. Als je ziet hoe de ratingbureaus zijn verstrengeld met de grote banken op Wall Street, maar ook met de Amerikaanse politiek, dan werpt dat de vraag op of het hier om neutrale beoordelingen gaat of dat er politieke invloed achter zit, of de strategie om Europa zo klein mogelijk te houden.”

Zelf beweren de bureaus uiteraard dat hun beoordelingen objectief zijn. Maar het is duidelijk dat ze door politiek en bedrijfsleven beïnvloed worden. Jerome Fons, de man die 17 jaar bij Moody’s heeft gewerkt, geeft dat lachend toe. “Ze zeiden weleens: als je ons afwaardeert, sta ik op straat.”

Als je geld wilt lenen kun je twee dingen doen:
- je gaat naar een bank of rijke particulier en vraagt of hij zijn geld wil uitlenen. En wat hij daarvoor aan rente wil hebben.
- of je trommelt je buren bijelkaar, telt bijelkaar wat alle buren nodig hebben en legt dezelfde vraag voor aan banken en rijke particulieren.

Als je een goedgevulde portemonnee hebt zal je geneigd zijn om zelf naar de bank te gaan, een leuke rente af te spreken, en voor je het weet heb je aangetoond wat je verdiend, en wordt de lening overgemaakt.

Maar nu werk je samen met de buren.
En op de vraag wat de verdiensten zijn beginnen sommige buren verbaasd te kijken. Hoezo verdienen? We hebben al meer uitgaven dan we aan inkomsten hebben. Daarom moeten we juist geld lenen: ons geld is op en we houden geen geld over maar komen juist geld tekort.

Geen haar op je hoofd die eraan denkt dat de tweede optie haalbaar is...

Toch is het in Europa anders: juist de landen die tekort komen (en dus veel rente moeten betalen om nog geld te kunnen lenen) hebben de mond vol over Eurobonds, over het gezamenlijk lenen van geld.

Als het in de straat is denk je wel tien keer na voordat je met de armlastige buren in zee gaat, en gestraft wordt met een hogere rente als die je moet betalen als je je zaakjes op eigen kracht in orde maakt.

Maar in Europa zou dat ineens anders zijn. 
Politici hebben grote afstand van het volk. Duitsland houd vast aan haar standpunt.
Maar op de afloop hiervan durf ik nog geen knikker in te zetten.

Nog maar een jaar geleden was het ondenkbaar en onbespreekbaar, maar inmiddels is het ondenkbare denkbaar geworden en het onbespreekbare bespreekbaar: het einde van de euro.

Het Europees politiek onvermogen heeft onmiskenbaar aangetoond, dat de euro niet goed functioneert. Er circuleren twee remedies om de euro gezond te maken. De eerste is
om structuren binnen de eurozone te veranderen en te versterken en de tweede is om het lidmaatschap van de eurozone te wijzigen. In het laatste geval zijn er twee opties: a. Een of meer zwakke landen verlaten de eurozone of b. een of meer sterke landen verlaten de zone. Nog afgezien of een exit van een of meerdere lidmaten mogelijk is, is het de vraag of exit
vanuit financieel oogpunt wenselijk of haalbaar is. De Zwitserse bank UBS heeft gepoogd een kosten-batenanalyse te maken:

Een zwak lidmaat haakt af
De rationale om uit de eurozone te vertrekken is de constatering dat een dergelijk lidmaatschap het land meer kwaad dan goed doet. Dat lijkt logisch, maar de consequenties zullen enorm zijn. Om maar eens wat te noemen. Wat doet het vertrekkende lidmaat met zijn schulden? Blijven die in euro’s gedenomineerd of wordt de schuld omgezet in de eigen
nieuwe valuta. Aan beide opties kleven nadelen. Als de schuld in euro’s gehandhaafd blijft, heeft het land in feite te maken met een vreemde valuta waar het geen zeggenschap over heeft. Handel en export moeten zorgen voor de broodnodige euro’s. Het is de vraag of dat lukt, want een exit gaat niet onopgemerkt voorbij en zal voor de nodige opschudding zorgen.
Waarschijnlijk zal het vertrekkende land een streep door zijn nationale euroschulden zetten. Het ligt echter voor de hand, dat het land voor een eigen valuta zal kiezen en zijn schuld daarin wil omzetten. Die transformatie zal weinig genade vinden in de ogen van de vele buitenlandse belanghebbenden. Voor hen zal de transformatie gelijk staan aan een default. Dat heeft lange termijnconsequenties voor het aantrekken van kapitaal. De kosten daarvoor gaan voor een lange periode omhoog. 

Bedrijven zwaar getroffen
Maar niet alleen de overheid krijgt te maken met een default, ook het bedrijfsleven wordt er door getroffen. De overheid zal waarschijnlijk het nationale bedrijfsleven dwingen de nieuwe nationale munt te accepteren. Het lot van de een wordt zodoende het lot van de ander. De nieuwe valuta wordt uiteraard gewantrouwd en een scherpe depreciatie met 50% of 60%
ligt voor de hand. UBS baseert zich bij deze schattingen op ervaringen van Latijns- Amerikaanse landen aan het einde van de vorige eeuw. Dat maakt het voor het bedrijfsleven bijzonder moeilijke aan de buitenlandse verplichtingen te voldoen.

Bankrun
En tenslotte is er het reële gevaar van een bankrun, dat het bancaire systeem op de knieën kan brengen. Verstandige spaarders zullen nog voordat de nieuwe munt geïntroduceerd wordt, hun tegoeden in euro’s van de bank halen en naar het buitenland brengen of verbergen onder de matras. Ze koesteren terecht wantrouwen jegens de nieuwe valuta. De overheid kan een bankrun alleen voorkomen door het opnemen van tegoeden te beperken of door het banksysteem voor een bepaalde periode stil te leggen. Dat is niet ondenkbaar, want dat gebeurde in de VS in 1932-33 toen de daar vigerende monetaire unie ineen klapte. Het uitstralingseffect van een bakrun kan groot zijn. Burgers van andere zwakke lidmaten
kunnen besluiten uit veiligheidsoverwegingen hun tegoeden van de eigen bank te halen. Dat zou het Europese financiële systeem in een diepe crisis kunnen storten. Dat is echter een terzijde.

Zware last
UBS heeft geprobeerd op basis van voorbeelden uit de recente geschiedenis een optelsom te maken van deze en andere problemen en daar een kostenplaatje van te schetsen. Wat kost de scherpe afwaardering van de nieuwe munt, het wegvloeien van deposito’s, het tijdelijk stilvallen van het financieel systeem of het ineenstorten van handel exporten de burger van het vertrekkende land. De benchmark vormen de Zuid Europese landen. De initiële kosten zouden kunnen oplopen van euro 9500 tot euro 11500 per hoofd. Maar daar blijft het niet bij. De bank wijst erop dat er ook in de jaren daarna kosten zijn die verband houden met de afscheiding. Het bankwezen moet geherkapitaliseerd worden, de handelsproblemen zijn niet van het ene op het andere jaar verholpen en niet te vergeten de kosten om (vreemd) kapitaal aan te trekken stijgen voor een langere periode. In de eerste jaren na de scheiding zouden die kosten kunnen oplopen tot nog eens Eur 3000 tot Eur 4000
per hoofd per jaar.

Kortom, bezint eer ge begint. Een land moet wel heel goed weten waar ze aan begint voordat ze besluit de eurozone te verlaten. De overige lidmaten moeten op hun beurt goed beseffen wat ze aanrichten als ze een zwak lidmaat verzoeken af te haken.

Door: dr C A (Cor) Wijtvliet
De auteur is zelfstandig gevestigd analist. Hij schrijft over uiteenlopende onderwerpen die de beleggingswereld raken. Daarnaast geeft hij lezingen en presentaties. Weblog, http://wijtvliet.blogspot.com. Email:wijtvlietresearch@hotmail.com

Nu de financiele wereld onder de schuldencrisis ineen dreigt te storten brengt mij het fenomeen schuld weer even terug bij de vraag: wat is schuld eigenlijk.

Een schuld is een geleend bedrag waarover je rente betaald. Dus al tientallen jaren is het zo dat veel mensen een auto kopen van geleend geld, en een huis kopen van geleend geld. Of een bank op afbetaling aanschaffen bij bedrijven als Otto en Wehkamp. Daarvoor betalen de mensen een rentevergoeding varierend van een goede 4% voor een hypotheek, via pakweg 9% voor een auto tot 18% voor huurkoopconstructies.

Dat weet een consument, en houd daar rekening mee bij het besteden van zijn inkomen. 

Dat Griekenland, wat het best te vergelijken is met een bijstandsgezin waarvan de leden meer uitgeven dan er binnen komt, problemen krijgt is nog voor te stellen. Niet vanwege de omvang van de schuld die nauwelijks 2% bedraagt van wat er in Europa gebeurt, maar domweg vanwege het gebrek aan vertrouwen dat de Griekse bevolking de tering naar de nering zet, en de uitgaven aanpast aan de inkomsten.

Maar dat sinds 9 november er een soort zwarte pieten begint over Italië gaat mij toch iets te ver. En krijg ik het idee dat (rijke) beleggers en instituten dit spelletje spelen om hun rendement op geld (dat bijvoorbeeld in Nederland nu ruim 2% bedraagt, en dus minder dan de inflatie) wat op te hemelen.
De schuld van Italië bedraagt € 1.900.000.000.000,= of 119% van het jaarinkomen. Laten we zeggen ruim een jaar inkomen.

En dan leven we in Nederland, een land waar hypotheken worden afgesloten tot 4x het inkomen, auto's gekocht worden waarbij leningen worden aangegaan van 1 volledige jaarinkomen, over een crisis.

Geld lenen is een manier om te beschikken over activa waar je plezier van hebt danwel waarmee je je brood verdient.  Het is aan de schuldenaars te bepalen of je de lasten (rente en aflossing) kunt betalen, en wat je daarvoor aan andere dingen wilt en kunt laten zitten voor een ander moment.

Maar in Europa lijkt koning onbenul de regie te voeren. Ik hoop dat, voordat zaken onherstelbaar stuklopen, mensen (de zogenaamde deskundigen) tot het inzicht komen dat een lening een bedrijfsonderdeel is, een manier om een gezin of bedrijf te runnen. 

Italië heeft veel rijke ondernemers en organisaties, die het grootste deel van de staatsschuld (gecreeerd door de eigen Italiaanse overheid) makkelijk kunnen betalen, maar nu ook een graantje meepikken van de gestegen rentes. Alleen al daarom zou ik me niet erg druk maken om Italië.

Maar nu bij DWWD gesproken wordt over "geldpersen aanzetten",""7% is de grens","de euro stort in" begin ik me in alle gemoede af te vragen of we ons gek moeten laten maken door bankiers en politici die één diing duidelijk maken: ze hebben iedere grip op en controle over de reeele economie volkomen verloren. 

Schade bij Europese banken is schade voor Nederlandse belastingbetalers

De schade die Europese baken oplopen door de schuldencrisis zal ook worden verhaald op Nederlandse belastingbetalers. De aandeelkoersen van Europese banken zijn sinds juli verdampt met 50%. ING verloor onlnags nog eens 10% van de beurswaarde. Beleggers denken klaarblijkelijk dat Griekenland failliet gaat en dat Europese leiders geen oplossingen zullen bieden. 

De Europese Centrale Bank koopt een groot deel op van de Zuid-Europese staatsobligaties die banken verkopen. Daardoor worden de koersen van de obligaties kunstmatig hoog gehouden. Het IMF waarschuwt dat Europese landen banken moeten dwingen om extra kapitaalreserves op te bouwen. De drie grootste Franse banken bezitten veel staatsschuld van Zuid-Europese landen en hebben ook veel geleend aan bedrijven in die regio. Het betreft in totaal 672 miljard euro. 

Het kernkapitaal van ABN Amro, ING en Rabobank ligt ruim boven de 10%. Ook deze banken zijn echter kwetsbaar. Als grote Europese banken verliezen maken, dan haperen de onderlinge leningen.